Filistin ve Lübnan, 20. yüzyıl boyunca Ortadoğu’nun en çalkantılı bölgelerindendi ve bölgedeki mücadele, yalnızca siyasi ve askeri alanlarda değil, kültürel ve sanatsal platformlarda da yankı buldu. Lübnanlı sanatçı Feyruz (Nuhad Haddad), bu bağlamda, hem Filistin davasına hem de Lübnan’ın direnişine adanmışlığıyla öne çıkan bir figürdür.
Feyruz’un sesi, Rahbani Kardeşler’in besteleri ve sözleriyle birleştiğinde, bu iki davanın estetik ve duygusal kimliğini yeniden inşa eden bir sembole dönüşmüştü. Bunun yakın zamandaki en önemli tanıklarından biriydi…2025 yılında İsrail’in Lübnan’a yaptığı saldırılar sırasında Feyruz’un sosyal medya platformlarında yazdıkları, onun ne kadar direniş ruhuna bağlı olduğunu bir kez daha ortaya koyan paylaşımlardı.
Feyruz’un Filistin davasıyla ilişkisi, 1960’ların başında Kudüs’ü ziyaretiyle somutlaşmaya başlamıştır. 1961 yılında, müzik topluluğuyla birlikte Kudüs’ün Eski Şehir bölgesini ziyaret eden Feyruz, buradaki tarihi ve kültürel dokudan derinden etkilendi. Bu ziyaret, “el Kudsü’l Atika” (Eski Kudüs) şarkısında yansımasını bulmuş ve Filistin’in gündelik yaşamına dair samimi bir anlatı sunmuştu. Şarkının sözleri, Kudüs’ün sokaklarında karşılaştığı bir Filistinli kadının ona bir vazo hediye etmesi gibi kişisel bir anıya dayanır:
“Sokaklardan geçtim, Eski Kudüs’ün sokaklarından / Dükkânların önünde, Filistin’den kalanlar / Birlikte haberleri konuştuk, bana bir vazo verdiler / Dediler ki, bu bekleyen insanların hediyesi” (Feyruz, 1962).
Bu ziyaret, Feyruz’un Filistin’e olan duygusal bağına derinlik katmış ve müziğini, Filistin davasını estetize etmesini sağlamıştır. Filistinli şair Mahmud Derviş, bu iş birliğini överek, “Rahbaniler, Filistin’e, Filistinlilerin kendilerinin bile sunamadığı bir estetik kimlik kazandırdı” demiştir (Derviş, 2018).
Feyruz’un Şarkılarında Estetik ve Direniş
Feyruz’un Filistin ve Lübnan temalı şarkıları, estetik ve siyasi boyutlarıyla dikkat çeker. Bu şarkılar, Filistin’in kaybını, sürgünü ve geri dönüş umudunu işlerken, Lübnan’ın savaş ve işgal karşısındaki direnişini de yüceltir.
1967 Altı Gün Savaşı sonrası kaydedilen “Zahratu’l Medain” Kudüs’ün işgali karşısında bir direniş çağrısıdır. Şarkı, Kudüs’ün sıradan ama anlam yüklü detaylarını betimlerken, bir eylem çağrısı sunar:
“Şehrimizin kapısı kapanmayacak, çünkü ben dua etmeye gidiyorum / Kapıları çalacağım ve kapıları açacağım” (Feyruz, 1967).
Bu sözler, 2017 yılında Kudüs’teki Filistinlilerin, İsrail’in Aksa Camii’ne elektronik kapılar yerleştirme girişimine karşı düzenlediği protestolarda slogan haline gelirken sanatla politikanın estetikle direniş ruhunun nasıl birleştiğini, halklarda nasıl yankı bulduğunu gösteren önemli bir estetiksel olgudur.
“Senerjiu Yevmen” (Bir Gün Döneceğiz)
Filistinli şair Harun Haşim Raşid’in sözlerini yazdığı şarkı, 1948 Nekbesi’nden sonra sürgüne zorlanan Filistinlilerin geri dönüş umudunu yansıtır:
“Bir gün mahallemize döneceğiz ve sıcak umutlara gömüleceğiz / Zaman geçse de, mesafeler bizi ayırsa da döneceğiz”.. Şarkı, Filistin diasporasında güçlü bir yankı uyandırmış ve geri dönüş hakkının sembolü olmuştur.
Rahbani Kardeşler’in yazdığı “Cisru’l-Avda” (Dönüş Köprüsü), mülteci kamplarında yaşayan bir genç kızın hikâyesini anlatır.
“Rüzgârlar ağaçları dövse de, ağaçlar rüzgârlara direndi / Sanki gövdeler kendi kendine diyordu: Toprağımızdan başka yerimiz yok”. Bu dizeler, Filistinlilerin köklerine bağlılığını ve direnişini sembolize eder, Filistinli mültecilerin günlük mücadelelerini ve vatanlarına dönüş özlemini vurgular.
Vahdun (Yalnızlar)
Ziyad Rahbani’nin bestelediği ve Talal Haydar’ın sözlerini yazdığı “Wahdun”, Filistinli fedailerin fedakârlığını anar. Şarkı, üç genç Filistinlinin İsrail’e karşı gerçekleştirdiği bir eylemde hayatını kaybetmesini konu edinir. Feyruz’un bu şarkıyı “sanki onların annesiymiş gibi” söylediği belirtilir. Şarkının duygusal yoğunluğu, Feyruz’un Filistin davasına olan derin bağlılığını yansıtır.
Bahibbek Ya Lubnan” ve “Vatani”
2025 yılında İsrail’in Lübnan’a yönelik “Kuzey Okları” operasyonu sonrası Feyruz, sosyal medya platformu X’te “Bahibbuk Ya Lubnan” (Seni Seviyorum Lübnan) ve “Watani” (Vatanım) şarkılarından alıntılar paylaşmıştır. 1976’da “Bahibbuk Ya Lubnan”da söylediği, “Seni seviyorum Lübnan, vatanım, kuzeyinle, güneyinle, ovanla seni seviyorum” dizeleri, Lübnan’ın birliğine ve direnişine vurgu yapar (Feyruz, 1976). 1969’da kaydedilen “Vatani”de ise, “Sen güçlüsün, sen zenginsin, sen dünyasın vatanım” sözleriyle Lübnan’ın dayanıklılığına olan inancını ifade etmiştir (Feyruz, 1969). Bu paylaşımlar, Feyruz’un Lübnan’a olan bağlılığını ve savaş sırasındaki dayanışma ruhunu güçlendirmiştir.
Feyruz ve Siyasi Tartışmalar: İsrail’in Manipülasyon Girişimleri
Feyruz’un Filistin davasına olan bağlılığı, onun İsrail’de hem hayranlık hem de tartışma konusu olmasına yol açmıştır. İsrail’de, özellikle doğu müziği sevenler arasında popüler olan Feyruz’un şarkıları, İbranice’ye çevrilmiş ve bazıları İbranice seslendirilmiştir. Ancak, Feyruz’un oğlu Ziad Rahbani’nin Hizbullah lideri Hasan Nasrallah’ı desteklediğini ifade etmesi, İsrail kamuoyunda bölünmeye neden olmuştur. Bazı İsrailliler, Feyruz’un anti-İsrail duruşunun uzun süredir bilindiğini belirtirken, diğerleri onun müziğinin sanatsal değerini siyasi görüşlerinden ayırmayı tercih etmiştir. Örneğin, bir yorumcu, “Feyruz her zaman İsrail’e karşıydı, ama altın sesi yüzünden sözlerine dikkat edilmedi” demiştir.
2025 yılında İsrail Dışişleri Bakanlığı’nın, Feyruz’un “Baktub Ismak Ya Biladi” şarkısından alıntı yaparak bir konser davetinde bulunması, büyük bir tartışma yarattı. Bu paylaşım, Feyruz’un Filistin davasıyla özdeşleşmiş sembolik rolünü siyasi bir manipülasyon aracı olarak kullanma girişimi olarak görüldü ve Arap dünyasında geniş bir öfkeye yol açtı. Feyruz, bu davete resmi bir yanıt vermemiş, ancak onun siyasi tartışmalardan uzak durma eğilimi, müziğinin sanatsal değerine odaklanmasını sağlamıştır.
Feyruz’un Mitik Rolü: Ulusal ve Ulusötesi Bir Sembol
Feyruz’un müziği, yalnızca Filistin ve Lübnan mücadelelerini desteklemekle kalmamış, aynı zamanda Barthes’in mit kavramıyla açıklanabilecek bir ulusal ve ulusötesi sembol haline gelmiştir. Feyruz’un “mit” olarak, Lübnan’ın modern ulusal kimliğini şekillendirdiğini ve siyasi elitler tarafından toplumsal gerilimleri hafifletmek için kullanıldığı bilinir.
Feyruz, Lübnan’da mezhepsel bölünmeleri aşan bir ulusal mit olarak ortaya çıkmıştır. 2003 yapımı “Feyruz – We Loved Each Other So Much” belgeseli, Feyruz’un farklı ideolojilere sahip Lübnanlılar tarafından nasıl kucaklandığını anlatır. Örneğin, bir taksi şoförü, “Bahibbak Ya Lubnan” şarkısının “ülke sevgisini hissettirdiğini” belirtirken, bir FKÖ savaşçısı, Feyruz’un savaş sırasında Lübnan’da kalmasını “solcu ideallere yakınlık” olarak yorumlar. Barthes’in belirttiği gibi, mit, tarihi gerçekleri “doğallaştırarak” siyasi içeriği gizler. Feyruz’un müziği, Lübnan’ın mezhepsel çatışmalarını “unutturarak” birleşik bir ulusal kimlik sunar.
Feyruz’un Ulusötesi Rolü
Feyruz, yalnızca Lübnan’la sınırlı kalmamış, Suriye, Mısır ve Irak gibi ülkelerde ulusötesi bir sembol olmuştur. Al Kanatri, Feyruz’un Suriye’deki Baas rejimiyle ilişkisinin, onun Suriye kimliğini yücelten şarkılarıyla desteklendiğini belirtir. Feyruz’un Suriye-Suriye Sosyal Milliyetçi Partisi’nin “Büyük Suriye” ideolojisiyle uyumlu belirsiz kökenleri, onun ulusötesi bir figür olarak algılanmasını güçlendirmiştir.
Feyruz’un Arap popüler kültüründe bir referans noktası olduğunu, ancak bu statünün, alt kültür müzik türlerine karşı bir baskı aracı olarak da kullanıldığı ifade edilmektedir. Mısır’da bu tür sanatçıların sosyoekonomik ayrımcılıkla suçlanarak dışlanması, Feyruz’un “saygın” müziğiyle karşılaştırıldığında daha belirgindir. Feyruz’un mitik statüsü, popüler kültürde “ideal” bir standart olarak kullanılarak, alt sınıfların müzikal ifadeleri bastırılır.
Öte yandan Feyruz’un şarkıları, şairler arasında bir poetik diyalog da başlatmıştır. “Seyfun Felyüsher” şarkısı, Nizar Kabbani’nin “Özür dilerim Feyruz, dönüş çanları çalmayacak” ve Temim el-Barguti’nin “Şimdi durum daha korkunç” yanıtlarıyla tartışma yaratmıştır (Qabbani, 2018; Al-Barghouti, 2018). Bu diyalog, Feyruz’un Filistin davasını eleştirel bir bağlamda tartışmaya açtığını gösterir.
Özetle, Feyruz’un müziği, Filistin ve Lübnan mücadelelerini destekleyen bir sembol haline gelerek, Arap dünyasında kolektif bir bilinç oluşturmuştur. Rahbani Kardeşler ile iş birliği, bu şarkıların estetik ve duygusal kimliğini pekiştirmiştir. “Zahrat al-Mada’in”, “Sanarju Yawman” ve “Jisr al-Awda” gibi şarkılar, Filistin’in kaybını ve geri dönüş umudunu ifade ederken, “Bahibbuk Ya Lubnan” ve “Watani” gibi eserler, Lübnan’ın direniş ruhunu yüceltmiştir. İsrail’in Feyruz’un müziğini siyasi amaçlarla kullanma girişimleri, onun sembolik rolünün gücünü bir kez daha ortaya koymuştur. Feyruz’un sesi, yalnızca sanatsal bir ifade değil, aynı zamanda bir direniş olarak, nesiller boyu yankılanmaya devam etmektedir.
Kaynakça
– Al Jazeera. (2018). *Tha’ira fi Beirut: Kayfa tahawwala sawt Feyruz ila ramz lil-kifah al-Filastini?* [Beirut’ta bir devrimci: Feyruz’un sesi Filistin mücadelesinin sembolüne nasıl geçti?]. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2025, https://www.aljazeera.net.
– Al Jazeera. (2025). *Feyruz tugharid lil-Lubnan ba‘d al-gharaat al-Isra’iliyya ‘alayhi* [Feyruz, İsrail’in Lübnan’a yönelik hava saldırılarından sonra Lübnan için şarkı söylüyor]. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2025, https://www.aljazeera.net.
– Ali, İ. (2025). *Tel Aviv tuharrif aghani Feyruz* [Tel Aviv, Feyruz’un şarkılarını çarpıtıyor]. Al Jazeera, 1 Mayıs 2025. Erişim tarihi: https://www.aljazeera.net.
– Darwish, M. (t.y.). Feyruz ve Rahbaniler üzerine. Al Jazeera (2018) makalesinden aktarılır.
– Qabbani, N. (t.y.). Feyruz’a yanıt. Al Jazeera (2018) makalesinden aktarılır.
– Al-Barghouti, T. (t.y.). Feyruz ve Nizar’a yanıt. Al Jazeera (2018) makalesinden aktarılır.
– Feyruz. (1962). *Al-Quds al-Atiqa* [Eski Kudüs]. Rahbani Kardeşler (söz ve müzik).
– Feyruz. (1967). *Zahrat al-Mada’in* [Şehirlerin Çiçeği]. Rahbani Kardeşler (söz ve müzik).
– Feyruz. (1969). *Watani* [Vatanım]. Rahbani Kardeşler (söz ve müzik).
– Feyruz. (1976). *Bahibbuk Ya Lubnan* [Seni Seviyorum Lübnan]. Rahbani Kardeşler (söz ve müzik).
– Feyruz. (t.y.). *Sanarju Yawman* [Bir Gün Döneceğiz]. Harun H. Raşid (söz), Rahbani Kardeşler (müzik).
– Feyruz. (t.y.). *Jisr al-Awda* [Dönüş Köprüsü]. Rahbani Kardeşler (söz ve müzik).
