Özet
Bu makale, Türkiye’de son yirmi yılda yükselen muhafazakâr orta ve üst sınıfın kültürel yönelimlerini, tatil kültürü ve mekânsal tercihler üzerinden analiz etmektedir. Balıkesir’in Güre bölgesi ile Muğla’nın Marmaris ilçesinde gözlemlenen muhafazakâr turizm pratikleri karşılaştırılarak, Anadolu merkezli muhafazakâr kesimlerin dayanışmacı “mahalle modeli”nden, Körfez ülkelerindeki lüks tüketim odaklı “Körfez modeli”ne yönelme eğilimleri tartışılmaktadır. Çalışma, saha gözlemleri ve nitel analiz yöntemiyle Türkiye’de muhafazakâr sınıfların sınıfsal yükselişle birlikte yaşadığı kültürel dönüşüm dinamiklerine katkı sunmayı amaçlamaktadır.
Giriş
Türkiye’de son otuz yıl, muhafazakâr toplumsal kesimlerin sadece siyasal temsil kazanımıyla değil, aynı zamanda ekonomik güçlenmeyle karakterize edilmiştir (Mardin, 1991; Tuğal, 2009). Ancak bu yükselişin kültürel düzeyde nasıl bir dönüşüme karşılık geldiği, literatürde tartışmalı bir zeminde durmaktadır. Nilüfer Göle’nin “mahalle” kavramı çerçevesinde tarif ettiği topluluk dayanışması ve ahlaki normlar ekseni, günümüzde Körfez ülkelerinde gözlemlenen lüks tüketim pratikleriyle yer yer çatışmaktadır (Göle, 1997).
Bu makale, Balıkesir Güre ve Muğla Marmaris’teki iki farklı muhafazakâr turizm modeli üzerinden bu gerilimi incelemektedir. Araştırma sorusu şudur: Türkiye’de muhafazakâr orta sınıf, kültürel alanda mahalle dayanışmasını sürdürebilecek özgün bir model mi geliştirmektedir, yoksa küresel neoliberal tüketim kalıplarını mı içselleştirmektedir?
Yöntem
Çalışma, nitel saha gözlemleri ve katılımcı izlenimlere dayalıdır. 1999-2017 yılları arasında Güre’de uzun dönemli gözlemler yapılmış, 2023 yılında Marmaris’teki yeni muhafazakâr tatil tesislerinde kısa süreli ancak yoğun gözlemler gerçekleştirilmiştir. Mekân çözümlemesi, kullanıcı profili incelemesi ve sosyal etkileşim biçimleri değerlendirilmiştir.
Bulgular ve Tartışma
- Güre: Dayanışmacı Mahalle Kültürü
Güre’deki muhafazakâr tatil tesisleri, kentli muhafazakâr orta sınıf aileler için kentsel atomizasyon sürecine karşı bir “mahalle” yeniden üretimi işlevi görmektedir. Mescit, kantin ve ortak sosyal alanlar, burada güçlü bir sosyal sermaye (Putnam, 2000) birikimine zemin hazırlamıştır.
Ayrıca, seküler turistik çevrelerle mekânsal temas, Simmel’in “sosyal geçirgenlik” kavramını çağrıştıran karşılıklı etkileşim biçimlerini doğurmuştur (Simmel, 1903).
- Marmaris: Körfezleşen Tüketim Kültürü
Marmaris bölgesinde inşa edilen büyük ölçekli muhafazakâr tesisler ise Körfez ülkelerindeki neoliberal lüksleşme ve tüketim kalıplarına benzerlik göstermektedir. Dubai ve Katar gibi örneklerde görülen “lüks İslam” (Scharbrodt et al., 2017) modeline uygun olarak, burada tüketim hem sınıf göstergesi hem de dini normlara uygunlukla çerçevelenmektedir.
Ancak bu model, Göle’nin tanımladığı dayanışmacı “mahalle” kültüründen uzaklaşmakta; bireyselci ve statü odaklı bir sınıf habitusu üretmektedir (Bourdieu, 1984).
- Kültürel Gerilimler ve Yönelimler
Bu iki örnek arasındaki farklılık, Türkiye’de muhafazakâr sınıfın kültürel yönelimi açısından kritik bir yol ayrımını temsil etmektedir. Tuğal’ın (2009) tanımladığı “pasif devrim” süreci içinde yükselen muhafazakâr sınıflar, kültürel düzlemde henüz özgün ve entelektüel bir model inşa edememiş görünmektedir.
Bunun yerine, Körfez sermayesinin etkisiyle küresel neoliberal kalıpların ithali söz konusudur. Saha gözlemleri, bu sürecin kültürel estetik, çevresel duyarlılık ve sosyal dayanışma alanlarında zayıflamalarla seyrettiğini göstermektedir.
Sonuç
Güre ile Marmaris örnekleri, Türkiye’de yeni muhafazakâr orta sınıfın kültürel dönüşüm dinamiklerini anlamak açısından açıklayıcıdır. “Mahalle modeli” dayanışma, geçirgenlik ve topluluk aidiyeti temelinde yükselirken; “Körfez modeli” bireysel tüketim, statü gösterisi ve neoliberal habitusla karakterize olmaktadır.
Türkiye’de muhafazakâr sınıfın gelecekte hangi modeli kurumsallaştıracağı, yalnızca ekonomik değil, kültürel ve siyasal alanlarda da belirleyici olacaktır.
Bu çalışma, konunun daha geniş ölçekli saha araştırmalarıyla derinleştirilmesini önermektedir.
Kaynakça
- Bourdieu, P. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Harvard University Press.
- Göle, N. (1997). Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme. Metis Yayınları.
- Mardin, Ş. (1991). “The Naqshbandi Order in Turkish History.” Islamic Studies, 30(2), 233-245.
- Putnam, R. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. Simon & Schuster.
- Scharbrodt, O., et al. (2017). Islam in the West: Perceptions and Reactions. Routledge.
- Simmel, G. (1903). “The Metropolis and Mental Life.” The Sociology of Georg Simmel.
- Tuğal, C. (2009). Passive Revolution: Absorbing the Islamic Challenge to Capitalism. Stanford University Press.
